"Kështu, në kontinuitetin intertekstual, me shëmbujt e "similitudës së Drinit", ... i gjashti,Vehbi Skënderi, Drinin e ka në funksion të lashtësisë, ( i vjetër je ti Drin, aq sa kjo botë) E ka edhe në funksion të "të përbalturit", që "Zeusi" e ka detyruar të ngjitë e të zbresë blloqe betoni e turbina dhe ai, jo vetëm i mbart mundimshëm ato si Sizifi, por është edhe i detyruar t'i thurë këngë entuziaste këtij kalvari."
Kam në dorë një nga vëllimet poetike të Vehbi Skënderit me autograf, shënuar: Librazhd, 26. 7. 1983, ku ai erdhi të më takonte. Kam dhe librin "Zvicra Shqipëria ime", po me autograf, shënuar: Reinach, 12.12.2004. Edhe një dorëshkrim voluminoz me poezi, që ma dha kur ishte së fundi në Shqipëri. I shfletoj dhe ndiej prushërimin e duar-shtrëngimit të tij, të përqafimit të tij. I shfletoj dhe më shpaloset një fat tragjik njeriu, një shpirt shtegtues poeti, që:
"Tërë jetën rendi e rendi e rendi,
dhe afër nesh, dhe larg nga ne,
me vajtje-ardhjen e një shpendi,
që as çerdhja e vet, as qielli ynë s'e nxe."
I kujtova këta vargje nga një balada ime e dikurshme, se më duket sikur i shkojnë edhe shpirtit shtegtues të Vehbi Skënderit. Dhe ndiej drithërimën, që m'u shua ai kandil, i cili më ka dritësuar në mugëtirën e kohës time rinore, kur po hidhja hapat e para të letrarit të ri. Një mik e poet i një ndjeshmërie të pazakontë, me një sizmikë të veçantë vargu, me një fjalë poetike:
1.Plot ylberime të vendlindjes rrëzë malit të Lenies,
2.Plot kumbime të udhëve të Luftës e brigjeve të Drinit.
3.Plot erëtime të kopshteve të Zvicrës, ku u ripërtëri, i dalldisur pas bukurive të femrave, që u vjershëroi si djalosh-dashnor i zhuritur.
Kur vija nga Korça në fillim të viteve '60, së pari, sa zbrisja nga makina në rrugën e Elbasanit, kthehesha në redaksinë mikpritëse të revistës "Ylli", që kishte ekipin më dashamirës e profesional, me kryeredaktor Qamil Buzhelin e redaktorë Vehbinë, Naum Priftin e Miço Kallamatën. Ahere ishte privilegj të botoje një faqe reviste me vjersha së bashku me autofoton , të përkujdesur nga piktori Dhimitër Ligori. Ndjehesha vërtet i përkëdhelur me botimet e herë pas hershme. Vehbi Skënderin sikur ma kishte caktuar Zoti si engjëll mbrojtës.
Fati ma rastisi të ishte edhe redaktori i njërit nga librat e mi. Më renditi gjithë ato vërejtje, që ishin të drejta, ndërsa unë ngutesha ta botoja atë libër, se "ashtu i kisha hallet". Dhimitër Fullani, shef i redaksisë, që më shkelte syrin tinëz tij, sapo Vehbiu doli për pak kohë nga zyra, më pëshpëriti: Mos ia verë veshin, se ai së shpejti nuk do të jetë më këtu. Kishte rifilluar kalvari i tij. E megjithatë ai merakosej për mua. Donte të më bindte të ndreqja ato cene, siç i quante ai, sikur të ishin të krijimeve të veta. Kishte inat proliksitetin, të cilit vetë nuk i shpëtoi dot. Mbaj mend, që prej një poeme më bëri shkurtime të pamëshirshme sa më la vetëm vargjet:
Të dua, por kjo nuk është e gjitha.
Kur toka fsheh dhe thesare dhe uritha,
në përgjim të dashurisë e mprehin kosën
dhe perënditë moderne dhe shenjtorët që u varrosën.
Vehbi Skënderin e detyruan të largohej nga sytë këmbët nga Tirana. "Me kokë në torbë" hyri tuneleve e baltërave të kantiereve, ku shkroi "Vjershat e poemat e Drinit", pasazhet e të cilave i rimerr edhe pas dyzet vjetëve në vjersha të reja, si ai montatori e saldatori i dikurshëm, që edhe sot "teshtin nga duhmat e elektrodës" dhe rikujton:
Gjithë komçat e peliçes kam humbur nëpër skela.,
po vrik montoj në çast ca komça-gremça tela.
Kur kam shkruar për "Similitudën e Drinit" argumentoj si e shndërruan atë në figurë poetike Gavril Dara, Lasgushi, Mjeda, Martin Camaj, Ali Podrimja. Te Drini i poezisë së Vehbi Skënderit nuk isha ndalur. Ai e ka përjetuar atë, jo si soditës, por si protagonist sizifian.
I pari, Dara i Ri, e konfiguron Drinin në funksion të një skene lufte: Kalorësit e Skënderbeut çajnë mes hordhive osmane, "ashtu si Drini i Zi në dimër që kalon përmes liqenit".
I dyti, Lasgushi, në funksion të një simboli gjeografik shqiptar që shënjëzon kalimin mespërmes në Shqipëri e që "shpreh dhimbjen për ndarjen e për bashkimin e dheut të shqiptarëve".
I treti, Mjeda, në funksion të skenave të luftrave triumfuese të ilirëve kundër ushtrive greke dhe të luftrave të ilirëve kundër romakëve. Similituda me vërshimin drinor është vërshimi ilir përballë "leprave t'GreqÃÂs", etj.
I katërti, Camaj, në funksion të shqiptarit, që rri një shekull vetmi, nën hijen e korbit të zi, në funksion të dy vetmitarëve biblikë: të burrit këtej Drinit e gruas andej Drinit, "burrit të vramë vetmie e gruas picak në terr, që lyp burrë e kallen pishat flakë".
I pesti, Podrimja, në funksion të etnisë, tragjikës dhe qëndresës së Kosovës. Emblemën e Drinit Ali Podrimja e ka edhe në mbiemër edhe në poezi dhe e finalizon me vargun: "Nyje t'i lidh Dri e Jon rreth Dheut".
I gjashti,Vehbi Skënderi, Drinin e ka në funksion të lashtësisë, ( i vjetër je ti Drin, aq sa kjo botë) E ka edhe në funksion të "të përbalturit", që "Zeusi" e ka detyruar të ngjitë e të zbresë blloqe betoni e turbina dhe ai, jo vetëm i mbart mundimshëm ato si Sizifi, por është edhe i detyruar t'i thurë këngë entuziaste këtij kalvari.
Kështu, në kontinuitetin intertekstual, me shëmbujt e "similitudës së Drinit" në poezinë kombëtare, Dara i Ri është Adami i kësaj similitude, Lasgushi emblematiku, Mjeda superiori, Camaj zotëruesi dhe Podrimja finalizuesi. Ndërsa Vehbi Skënderi është sizifiani.
Ditën që po hiqnin zvarrë monumentin e diktatorit, "po të tregoj një sekret", më tha Vehbiu. Ahere kur vdiq "Ky" (dhe e tregoi me gisht "të zvarriturin", si ai që tregon një varr, pastaj bestyt e kafshon gishtin tregues), "çova edhe unë në gazetë një poemë. Nuk doja të bija në sy si i diferencuar nga kolegët, se ahere përgjohej edhe "të mos shkruarit" për "˜të. Tani them, sa fat paskam pasur që nuk ma botuan. Kishin orientim të mos u botonin "të goditurve" nga Partia...
Pas viteve Nëntëdhjetë edhe Vehbi Skënderi përjetoi atë që e kemi quajtur "jeta e dytë e poetit". Nga periudha para Nëntëdhjetës ai ishte zhgënjyer me kohë. Edhe në krijimtari nuk ishte më "partizani fitimtar" dhe entuziasti i "farkëtares së mrekullive". Ruajti në krijimtari patosin elegjiak për të rënët në Luftë, kulmin e së cilës e arriti me "Ofelinë", që është një ndër krijimet më të recituara prej shkollarëve dhe aktorëve të shquar, me atë tiradë vargu, sikur del prej lirës së Hygoit:
I derdheshin përmbi supe flokët e verdhë si ari
Dhe kish këpucë të rënda, këpucë prej ushtari...
Pavarësisht nga ai numër jo i pakët librash, ku zotëron "tema e heroizmit të luftës dhe të punës" e ku shpesh nuk mungon frymëzimi dhe ndjeshmëria, konkretësia e detajeve dhe harmonia tingëllore, portretizimi dhe peizazhi aromatik; krijimet me vlera antologjike të Vehbi Skënderit janë ato me motive intime e familjare. Dhe veçanërisht erotika.
Tani ajo përgjërata naimiane "baltë e pluhur do të bëhem,/ të më shkelë këmba e saj", që u përsërit nga Lazgushi me vargjet "t'i pushtoj i llaftaruar ato hapëza mëkate/ dhe pastaj le të venitem, le të hesht e le të vdes !"; te Vehbi Skënderi rivjen nën një hapësirë galaktikash dhe të befason me dyvargëshin:
E vdes nga mrekullia e këmbëve të tua
Dhe marrëzitë e panumërta që më thua!
Në vjershat e shumta erotike tani herë belbëzon naivi i zhuritur, i goditur nga shigjeta e Kupidit dhe herë ligjëron filozofi, që ka mbajtur nën dhëmbë gurëzit e Ciceronit, për të përsosur ligjërimin poetik:
"Dashuria, sido që të na mirëpresë e të na përqeshë me ojna e me hoka,
në çdo lloj batice e thagmë-stresi,
në "Tabelën e Mendelejevit" është elementi më i lehtë dhe më i rëndë që ka toka, ndoshta dhe tërë Universi."
Mund të jenë pjesë e një antologjie selektive, jo vetëm vjershat me motive erotike të librit "Bëjmë sikur", botim i pas Nëntëdhjetës, që kanë një përsosje forme dhe intensitet ndjenje përvëluese, por veçanërisht krijimet e shkruara në Zvicër. Ato kanë pësuar një metamorfozë të çuditshme të shndërrimit të vargut të rregullt e të rimuar, në një rresht proze poetike, me rima të brendshme, enumeracion detajesh, ylberime ngjyrimesh e figurash që të hutojnë dhe që synojnë edhe një qasje ndaj poezisë evropiane.
Të jetë harresë, apo porosi e stërholluar "kriptopartiake", mospërfshirja e Vehbi Skënderit, sikundër edhe e Dhori Qiriazit, në tekste shkollore, apo në antologjitë e poezisë shqipe, si ajo, që është shënuar "Gjysmë shekulli i artë i poezisë shqipe", (me poetë të këtej e andej Drinit dhe të Diasporës), botuar në Tiranë, në vitin 2002?
Kur shkruaj këto rreshta po mendoj edhe për "Këngën e mjellmës" të Vehbi Skënderit. Cila të jetë vallë?
Apo ndoshta kjo "Këngë e mjellmës" këlthet nëpër vargje të shpërndara edhe në ato vjersha prolikse, prej të cilave unë tani, siç nxori dikur Vehbiu atë strofën time prej një poeme të tërë, nxjerr perla-vese e perla-loti, si prej një gjerdani të thërmuar nën trokun e patkonjve të kohës së ashpër, që kaloi harbuar mbi zemrën e këtij poeti, i cili përjetësisht mbart mbi shpinë Femrën e Adhuruar dhe Drinin e Dritës, duke pyetur enigmën:
"Përse në zemrën time, tok me Gruan që dua,
Rrjedh dhe ky Lumë në mua...?"
Tiranë, 22 qershor 2011
Comments (0)
Dërgoja shokut
Printo
