24 nëntor 1989: Sheshi i mirënjohur i Pragës, Wenceslas, u mbush me demonstrues duke brohoritur parulla dhe valëzuar shenja që lexojnë "Posledni Zvoneni," zilja e fundit. Aktivistët tundin çelësat në xhepat e tyre, duke imituar tingujt e një zileje tingëlluese për të shënuar fundin e katër dekadave të sundimit komunist. Në një ballkon me pamje nga turma qëndronte një 53-vjeçar i cili ishte arrestuar atë vit dhe, brenda një muaji, do të ishte president. Pothuajse i vetëm në mesin e bashkëkombasve të vet, ai kishte parashikuar se ky moment triumfi do të arrinte jo për inat të shtypjes që populli i tij kishte pësuar, por për shkak të saj. Në shkrimet për të cilat do të burgosej, ai paralajmëroi udhëheqësit komunistë se duke u përpjekur për të shtypur thirrjen e njeriut për liri, ata ishin duke dënuar sistemin e tyre. Nën drejtimin e Vaclav Havelit, rezultati ishte një lëvizje që përmbysi një qeveri brutale jo në frymën e hakmarrjes, por në afirmimin e institucioneve demokratike dhe vlerave: Revolucioni kadife.

Havel, i cili vdiq të dielën në moshën 75 vjeçare, asnjëherë nuk u bë plotësisht i kënaqur me ushtrimin e pushtetit politik. Gjatë dy mandateve si president, ai ruajti psikologjinë e të huajit, duke u shqetësuar për ndikim që mbajtja e posteve të larta mund të ketë në kuptimin e tij për moralin. Ai ishte një person më shumë në marrëdhënie me parimet se me politikën, nga ajo që ai e quajti poezinë e revolucionit e krahasuar me prozën e qeverisjes së ditëpasditëshme. Ndarja e Çekosllovakisë në fund të vitit 1992 e mërziti atë, jo sepse ai ua bëri me pahir sllovakëve shtetin e tyre, por sepse ai mendonte se njerëzit kudo duhet të jenë të motivuar nga forca më lartësuese se nacionalizmi. Ai ishte udhëheqësi që i dha vendit të vet një lindje të dytë të lirisë. Por preokupimi i tij nuk ishte blerja e lirisë; ishte përdorimi i lirisë për qëllime të drejta.

Në janar 1990, unë shoqërova një delegacion nga Instituti Demokratik Kombëtar në Pragë. Haveli më përshëndeti me një "Hello zonja Fulbright" të gëzueshme. Por marrëdhëniet morën përpjetë nga aty. Muajin e ardhshëm ai erdhi në Shtetet e Bashkuara, dhe këshilltarët e tij përdorën shtëpinë time si një zyrë informale, duke e mbushur atë me diskutimet ngacmuese dhe retë e tymit të cigareve. Pika kulmore e vizitës së tij ishte një fjalim në Kongres, ku audienca e tij parashikonte një festë kumbuese të triumfit ndaj Luftës së Ftohtë. Në vend të kësaj, Havel u deklarua për ndihmë ndaj Bashkimit Sovjetik të copëtuar dhe i sfidoi të gjithë: Perëndimi aq sa Lindja t'i rishikonin vlerat e tyre morale.

Ky preokupimi për etikën iu tingëlloi disave si naiv, por Haveli hodhi poshtë dobinë e ëndrrave boshe. Ishte Havel ai që ndërtoi strategjinë në javët që çuan deri në revolucionin dhe më vonë kryesoi një tranzicion drejt një ekonomie të lirë, mbajti unitetin brenda Republikës Çeke, udhëhoqi vendin e tij për në NATO dhe përgatiti rrugën për hyrjen e tij në Bashkimin Evropian. Nuk kishte asgjë naive në avokimin e Havelit për veprim kolektiv për t'i dhënë fund spastrimit etnik në Bosnjë dhe Kosovë, ose mbështetjen e tij për aktivistët demokratikë në Kubë, Zimbabve, Kina, Burma dhe më gjerë. Havel ishte i palëkundur në përkushtimin ndaj një universi moral, por ai kurrë nuk vuajti nga iluzioni se jetoi në një të tillë. Urgjenca në zërin e tij erdhi më pak nga pritjet e larta të karakterit të njeriut se sa nga ankthi që ai ndjeu ndaj atyre që i pranonin padrejtësitë thjesht sepse ishte më e lehtë për të parë larg se sa për të rezistuar.

Me Havelin mesazhi merrte rëndësi, por ishin fjalët vetë që depërtonin në zemër. Ai i përket atyre fare pak liderëve politikë modern që mund të shkruajnë me origjinalitet, njohuri psikologjike pushtetin dhe dhuntinë. Komunizmi u mund nga "rezistenca e Qenies dhe njeriut ndaj manipulimit". Pika e bashkimit Evropian "nuk është për të gjitha kombet evropiane... të bashkohen në njëfarë Deti amorf Pan-evropian... [Por] për të krijuar një... Evropë në të cilën askush më i fuqishëm nuk mund ta shtypë ndokënd më pak të fuqishëm. "Zyrtarët e Çekisë dhe Sllovakisë që bashkëpunuan gjatë Holokaustit janë "vrasës nonhomicidal" (vrasës jonjerivrasës, shënim përkthimi). Për njeriun që urren, Havel ka shkruar: "Ai është i paaftë për të bërë një shaka, është i aftë vetëm për tallje të hidhura. ... Vetëm ata të cilët mund të qeshin me veten e tyre mund të qeshin vërtetë."

Sa për idealet e qeverisjes, ai arriti në përfundimin se "Ne mund ta shohim demokracinë siç do ta shihnim një horizont, dhe të bëjmë në mënyra që mund të jenë më mirë apo më keq, por kurrë nuk mund të arrihen plotësisht." Me pak fjalë, ai e shpalli veten as optimist ("sepse unë nuk jam i sigurt se gjithçka mbaron mirë") as pesimist ("sepse unë nuk jam i sigurt se gjithçka mbaron keq"), por, në vend të kësaj, "një realist që mbart shpresë, dhe shpresa është besimi se liria dhe drejtësia kanë kuptim ... dhe se liria është gjithmonë vlerë për të cilën ia vlen të luftosh"./Skënder Buçpapaj

- -

Vaclav Havel, the principled president

By Madeleine Albright, Tuesday, December 20, 2:27 AM

Nov. 24, 1989: Prague's storied Wenceslas Square swarmed with demonstrators chanting slogans and waving signs that read "Posledni Zvoneni," the last bell. Activists rattled the keys in their pockets, emulating the sound of a bell tolling to mark the end of four decades of communist rule. On a balcony overlooking the crowd stood a 53-year-old man who had been arrested that year and would, within a month, be president. Almost alone among his countrymen, he had predicted that this moment of triumph would arrive not in spite of the repression his people had suffered but because of it. In writings for which he would be jailed, he warned the communist leaders that by attempting to stifle the human urge for freedom, they were dooming their own system. Under the guidance of Vaclav Havel, the result was a movement that toppled a brutal government not in the spirit of vengeance but in affirmation of democratic institutions and values: the Velvet Revolution.

In January 1990, I accompanied a delegation from the National Democratic Institute to Prague. Havel greeted me with a cheerful "Hello, Mrs. Fulbright." But our relationship went uphill from there. The next month he came to the United States, and his advisers used my house as an informal office, filling it with excited discussion and clouds of cigarette smoke. The highlight of his visit was an address to Congress, where his audience anticipated a ringing celebration of Cold War triumph. Instead, Havel pleaded for assistance to the disintegrating Soviet Union and challenged everyone "” the West as much as the East "” to reexamine their moral values.

This preoccupation with ethics struck some as naive, but Havel dismissed the utility of mere dreams. It was Havel who plotted strategy in the weeks leading up to the revolution and later presided over a transition to a free economy, maintained unity within the Czech Republic, guided his country into NATO and prepared the way for its entry into the European Union. There was nothing naive about Havel's advocacy of collective action to end ethnic cleansing in Bosnia and Kosovo, or his support for democratic activists in Cuba, Zimbabwe, China, Burma and beyond. Havel was steadfast in pursuing a moral universe, but he never suffered from the illusion that he lived in one. The urgency in his voice came less from lofty expectations of human character than from the distress he felt at those who accepted injustice simply because it was easier to look away than to resist.

With Havel, the message mattered but it was words themselves that penetrated the heart. He belongs among the handful of modern political leaders who could write with originality, psychological insight, power and flair. Communism was defeated by "the resistance of Being and man to manipulation." The point of European unification "is not for all European nations ."‰."‰. to merge in some amorphous pan-European Sea ."‰."‰. [but] to create a ."‰."‰. Europe in which no one more powerful can suppress anyone less powerful." Czech and Slovak officials who collaborated in the Holocaust were "nonhomicidal murderers." Of the man who hates, Havel wrote, "He is incapable of making a joke, only of bitter ridicule . ."‰."‰. Only those who can laugh at themselves can laugh authentically."

As for ideals about governance, he concluded that "We may approach democracy as we would a horizon, and do so in ways that may be better or worse, but it can never be fully attained." Summing up, he declared himself neither an optimist ("because I am not sure everything ends well,") nor a pessimist ("because I am not sure everything ends badly") but, instead, "a realist who carries hope, and hope is the belief that freedom and justice have meaning ."‰."‰. and that liberty is always worth the trouble."