Kryeministri i Serbisë, Ivica Daçiç, në bisedimet e zhvilluara në Shkup në 28
janar me kryeministrin maqedonas, Nikolla Gruevski paraqiti propozimin që
Maqedonia të bashkohet me projektin stërmadh të Serbisë për ndërtimin e një
rruge ujore Beograd-Selanik. Ky projekt, i cili për Ballkanin mund të
klasifikohet në gjininë e fantashkencës, synon ndërtimin e një kanali të madh
ujor në një gjatësi rreth 700 kilometra, që të lidhë lumenjtë Danub dhe Moravë
në Serbi, me lumin Vardar në Maqedoni dhe lumin Aksios në Greqi, për të bërë të
mundur lundrimin e anijeve nga kryeqyteti serb deri në portin e madh grek të
Selanikut. Njoftimi se ky propozim apo kjo iniciativë e Qeverisë serbe iu
parashtrua zyrtarisht Qeverisë maqedonase dëshmon se Serbia ka nisur hapat e para
në rrugën e përpjekjeve për zbatimin e një megaprojekti, i cili mund të jetë
ambicia më e madhe infrastrukturore që mund të jetë imagjinuar ndonjëherë në
Ballkan. Një ditë më parë, ministri serb i Burimeve Natyrore, i Minierave dhe
Planifikimit hapësinor, Milan Baçeviç, nënshkroi në Pekin me kompaninë
shtetërore kineze "Gezhouba Group Corporation" një memorandum
mirëkuptimi, për të hartuar projektin për një studim vizibiliteti për ndërtimin
e një korridori ujor të lundrueshëm nga Beogradi në Selanik.
Qeveria e re e Serbisë, pa mbushur gjashtë muaj të ardhjes në pushtet, po shfaq
një nxitim për të nisur zbatimin e këtij projekti të stërmadh dhe ajo ndërmori
hapin e parë zyrtar të kërkesës për mbështetje dhe të lejes së njërës nga
qeveritë e dy shteteve të tjera, përmes të cilave parashikohet të kalojë ky
kanal i lundrueshëm lumor. Kryeministri maqedonas, Nikolla Gruevski, e
mbështeti iniciativën e Serbisë, duke deklaruar se projekti mund të kontribuojë
gjerësisht për zhvillimin e ekonomisë. Burime të qeverisë serbe bëjnë të ditur
se edhe Presidenti i ri i Serbisë, Tomislav Nikoliç, e ka ngritur çështjen e
projektit të kanalit të lundrueshëm lumor Beograd-Selanik me presidentët e
Maqedonisë dhe të Greqisë, gjatë takimeve të zhvilluara me ta, por është hera e
parë që kryeministri serb e paraqet zyrtarisht gjatë bisedimeve me një qeveri
partnere si kjo e Maqedonisë.
Projekti futurist i ndërtimit të një korridori ujor të lundrueshëm
Beograd-Selanik është një ëndërr e vjetër 100- vjeçare strategjike dhe gjeopolitike
e Serbisë. Ajo që bën përshtypje është fakti se edhe ish-Republika Federative
Socialiste e Jugosllavisë, që ishte dikur shteti më i fuqishëm ekonomikisht dhe
më me peshë politike e diplomatike ndërkombëtare në Ballkan dhe nëpërmjet këtij
roli siguronte financime kolosale nga Lindja dhe nga Perëndimi, nuk tentoi të
ndërmerrte hapa praktikë për vënien në jetë. Nuk tentoi as diktatori Sllobodan
Millosheviç, me gjithë ëndrrat e tij të sëmura nacionaliste dhe voluntarizmin
ekstrem. Nuk tentuan as qeveritë e periudhës postmillosheviçiane, që nga
kryeministri Vojislav Koshtunica e deri tek presidenti Boris Tadiç.
Ethja e papritur fantastiko-shkencore, që kaploi qeverinë e re të kryeministrit
Ivica Daçiç dhe të presidentit Tomislav Nikoliç, nuk buron nga fakti se
rrethanat kombëtare dhe ndërkombëtare të Serbisë janë tani më të favorshmet se
kurrë gjatë 100 vjetëve për realizimin e kësaj ëndrre. Nuk vjen as nga
justifikimi se udhëheqësit e tanishëm i kuptojnë më mirë perspektivat e
infrastrukturës lundrimore se sa gjitha qeveritë e mëparshme serbe. Nuk vjen as
nga ndonjë zbulim i befasishëm i ndonjë thesari të fshehur të qeverisë serbe,
që mund të shkaktonte nxitjen e pasurisë së madhe për projekte të stërmëdha.
Nuk buron as nga ndonjë mundësi që qeveria e re e Serbisë të ketë gjetur burime
dhe fonde kolosale financimi në shtetet e mëdha apo në institucionet financiare
ndërkombëtare, për realizimin e këtij projekti fantastiko-shkencor, i cili me
vlerësimet më optimiste të vetë qeverisë aktuale serbe do të kushtojë 17
miliardë euro. Po t'i vendosësh gjithë këto në kuadrin e krizës së rëndë
financiare, që po kalon bota dhe rajoni, dhe ku nga tre shtetet e korridorit
lumor, Serbia dhe Maqedonia janë ndër ekonomitë më të varfra të Ballkanit,
ndërsa Greqia me një ekonomi dhe financa në reanimacionin e spitalit të
eurozonës, mjafton të zgjosh nga gjumi edhe optimistët e sëmurë.
Edhe pa argumentet që rreshtuam më sipër, projekti i ndërtimit të një rruge
ujore të lundrueshme Beograd-Selanik tingëllon si fantashkencë për njëmijë e
një arsye objektive. Të ndërtosh një korridor ujor të lundrueshëm 700 kilometra
të gjatë, nëpër lumenj si Morava, e cila në gjithë gjatësinë e saj prej 245
kilometra ka vetëm tre kilometra të lundrueshme apo nëpër lumin Vardar, i cili
si në pjesën që kalon në Maqedoni, ashtu edhe në pjesën që kalon në Greqi, nuk
ka asnjë kilometër të lundrueshëm, do të thotë që të ndërmarrësh një aventurë,
e cila nga vetë ekspertët serbë vlerësohet si mision i pamundur. Serbia, jo
vetëm nuk ka para dhe burime financimi, por as mundet të përballojë kosto të
megaprojekteve infrastrukturore, të cilat edhe Bashkimin Europian do ta bënin
të mendohej dy herë. Serbia është një shtet i vogël dhe i varfër, me një
ekonomi të dobët, ku borxhi i jashtëm është 24 miliardë euro dhe borxhi publik
12 miliardë euro, ku papunësia është 24 për qind dhe ku kriza financiare ka
shfaqur efektet e saj në shumë drejtime. Ja çfarë thotë ekonomisti i njohur
serb, Aleksandar Stevanoviç: "Nuk ka asnjë shans që ndonjëri të fillojë të
ndërtojë një kanal, kostoja e të cilit është baraz me prodhimin e përgjithshëm
kombëtar vjetor të Serbisë". Ish- zëvendëskryeministri i ngarkuar me
integrimin europian, Bozhidar Deliç, duke hedhur poshtë projektin qeveritar të
kanalit, në emër të Partisë Demokratike deklaroi në parlament se "Ekonomia
është në rënie, kështu që projekte të tilla jorealiste duhet të ndalohen
menjëherë".
Përse qeveria e re e Serbisë, pa mbushur gjashtë muaj nga ardhja në pushtet dhe
kur ka njëmijë e një halle për të zgjidhur, vendosi të nxjerrë nga sirtarët
këtë projekt të vjetër ambicioz gjeopolitik? Kjo lidhet me programin, me
politikën dhe me strategjinë ekspansioniste rajonale të kryeministrit
nacionalist Ivica Daçiç dhe të presidentit nacionalist Tomislav Nikoliç, dyshja
që aspiron t'i japë Serbisë jo vetëm përmasat e "Serbisë së Madhe",
por edhe një rol të ri të fuqishëm zotërues në krejt gadishullin e Ballkanit.
Kryeministri dhe presidenti i Serbisë e shohin projektin e një korridori ujor
Beograd-Selanik si një objektiv strategjik dhe ata janë të obsesionuar nga
realizimi i një ëndrre gjeopolitike rajonale të Serbisë. Ministri serb, Milan
Baçeviç, i ngarkuar nga qeveria me dosjen e rrugës ujore Veri-Jug, deklaron se
"ky është projekti më i madh strategjik i Serbisë".
Ëndrra e vjetër serbe si fuqia kryesore sunduese në Ballkan ka qenë dhe mbetet
dalja në detet e ngrohta. Avantazhin që Serbia kishte fituar me krijimin e
Federatës Jugosllave për daljen në detin Adriatik, e fshiu vetë Serbia me
ambicien e pafrenuar të sundimit absolut nëpërmjet dhunës mbi popujt joserbë,
gjë që çoi në shkatërrimin e federatës dhe në kthimin e Serbisë në origjinën e
vet si shtet pa det. Duke rihapur projektin e korridorit të lundrueshëm ujor
Beograd-Selanik, Serbia kërkon të shndërrohet në shtetin kontrollues të
korridorit kryesor të transportit ujor mes përmes Ballkanit dhe të fitojë
daljen në detin Egje.
Kjo ëndërr gjeopolitike e udhëheqjes nacionaliste serbe bazohet në planin e
krijimit të korridorit strategjik Veri-Jug në Ballkan, mbi konceptin e një aksi
fetar. Gjatë vizitës së tij në muajin nëntor të vitit të kaluar në Greqi,
presidenti serb Nikoliç iu drejtua medias greke: "Imagjinoni se si do të
ishte forca e Ballkanit, kur të rreshtoheshin tri shtete, Serbia, Maqedonia,
Greqia, nga Veriu në Jug" . Këtë sens gjeografik të këtij aksi e rihapi
kryeministri Daçiç në Shkup, kur deklaroi se Maqedonisë nuk i vjen asnjë
kërcënim nga Veriu për ekzistencën dhe identitetin e saj dhe Serbia është gati
ta ndihmojë politikisht, nëse do t'i vijë nga shtetet e tjera. Nuk është nevoja
të jesh diplomat për të kuptuar se kryeministri serb bënte aludimin e tij
provokues në adresë të Shqipërisë dhe të Bullgarisë.
Me gjithë entuziazmin për të realizuar këtë megaprojekt gjeopolitik, udhëheqja
e Serbisë e ka të qartë se pas çdo ëndrre të zbret në tokë llogaria, që nis nga
paraja dhe asnjëra nga të tria shtetet e planifikuara në këtë korridor ujor nuk
ka as të dhënën më minimale financiare për t'ia kushtuar buxhetin dhe financat
korridorit ujor të Serbisë. Ndaj Serbia u është drejtuar fuqive të mëdha
lindore, të cilat kanë interesa jo vetëm të karakterit ekonomik, por në radhë
të parë politik e strategjik në Serbi dhe në Ballkan, si Rusia dhe Kina.
Ministri serb i ngarkuar me projektin deklaroi se ka zhvilluar bisedime dhe ka
konstatuar interes nga Rusia dhe nga Kina për pjesëmarrje në këtë projekt. E
vetmja e dhënë konkrete deri tani është një farë interesi i Kinës, e cila
nënshkroi edhe memorandumin e mirëkuptimit me qeverinë e Serbisë për studimin e
vizibilitetit. Vështirë të besohet se do të tregohet e gatshme qeveria kineze
të hedhë 17 miliardë euro për të realizuar një megaprojekt, që në fund të
fundit nuk ka as interes transporti për mallrat kineze dhe i shërben më shumë
vetëm Serbisë dhe aspiratave të saj gjeopolitike në rajon.
Vështirë të besohet se edhe Rusia dhe ndonjë fuqi tjetër e madhe apo ndonjë
kompani e madhe serioze të rrezikojë të hedhë në erë 17 miliardë euro në një
korridor gjeografik, i cili vuan nga një pastabilitet kronik, me tensione të
vazhdueshme nacionaliste dhe ku mjafton një shkëndijë për të ndezur konflikte
lokale. Kështu që shenjat e deritanishme janë se udhëheqësit aktualë të Serbisë
do të duhet të kënaqen vetëm me faktin se ëndrra e tyre gjeopolitike po
shtrohet në tryezat e niveleve të larta qeveritare ballkanike. Dhe me sa duket,
me ikjen e kësaj garniture nacionaliste serbe nga pushteti, do të ikë edhe
ëndrra e korridorit të lundrueshëm ujor Beograd-Selanik, për t'u rikthyer në
arkiva. Por edhe qarkullimi virtual diplomatik i projekteve të tilla dhe
lundrimi nëpër ëndrra të tilla gjeopolitike nuk i bëjnë mirë Ballkanit dhe
gjenerojnë turbulenca, që trazojnë qetësinë, për të cilën rajoni ka aq shumë
nevojë