Nota e protestës, që sipas burimeve të MPJ, në emër të Departamentit amerikan
të Shtetit ambasadori i SHBA në Tiranë i dorëzoi ministrit të jashtëm të
Shqipërisë në 23 janar, përbën dokumentin e parë të pashoq të një proteste të
fuqishme të qeverisë amerikane ndaj qeverisë së Shqipërisë, që nga rivendosja e
marrëdhënieve diplomatike mes dy vendeve 22 vjet më parë. Dokumenti shënon një
fazë të re kritike në marrëdhëniet mes dy shteteve dhe është i pashembullt në
sinjalet që i dërgon qeverisë së Tiranës dhe të cilat përfshijnë jo vetëm
marrëdhëniet e drejtpërdrejta dypalëshe, por dhe rreshtimin e disa
paralajmërimeve, ku fryjnë disa erëra zhvillimesh negative në raport me
Shqipërinë dhe me faktorin shqiptar.
Asnjë notë e mëparshme e qeverisë amerikane drejtuar qeverisë së Shqipërisë,
nuk ka pasur një përmbajtje kaq të gjerë dhe të thellë negative për rolin dhe
imazhin e diplomacisë dhe të politikës shqiptare. Ka pasur nota të mëparshme,
ku janë shprehur sugjerime, tërheqje vëmendjeje, këshillime dhe nganjëherë edhe
ndonjë paralajmërim, por të gjitha ato kanë qenë të lidhura ekskluzivisht me
probleme të stabilitetit të brendshëm, të standardeve demokratike dhe të të
drejtave të njeriut në Shqipëri. Por është hera e parë që protesta e fuqishme e
diplomacisë amerikane ngre një pikëpyetje të madhe për rolin gjeopolitik të
Shqipërisë, çka duhet të merret si moment drithërues për Shqipërinë dhe për
kombin shqiptar. Kjo pikëpyetje nuk mund të anashkalohet dhe aq më pak të
fshihet, sikurse u soll e njëjta qeveri shqiptare lidhur me një letër idiote të
diplomacisë shqiptare drejtuar Departamentit amerikan të Shtetit kundër
ambasadorit të mëparshëm Xhon Uidhers. E reja e momentit është fakti se gjithë
kabllogramet demaskuese të dërguara nga Tirana në Uashington prej ambasadorit
Xhon Uidhers, asnjëherë nuk prodhuan një notë kaq të fuqishme proteste, me një
rezonancë kohore, që mund të shkojë gjatë. Politika e jashtme dhe diplomacia e
qeverisë së Tiranës ka shkaktuar që në marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe Amerikës
të shihen shenjat e një çarjeje të një natyre gjeopolitike, në një shtrirje që
nuk ka ndodhur më parë, me gjithë antiamerikanizmin histerik të po kësaj
qeverie në vitin e mbrapshtë 1997. Shqetësimi real amerikan nuk ka të bëjë me
të ashtuquajturin nacionalizëm, sepse në Uashington e kanë të qartë se gjëja,
të cilën kjo qeveri dhe ky kryeministër nuk e kanë në asnjë qelizë është
atdhetarizmi. I ashtuquajturi nacionalizëm i akshamit i një qeverie, që shiti
pjesë të territorit shtetëror të Shqipërisë, po funksionon si instrument i
përdorimit të Shqipërisë nga fuqi të huaja antiatlantike, në kundërvënie të
interesave të NATO-s dhe të Perëndimit në rajon. Dhe për të kuptuar se sa e
rëndë është situata, duhet të mbahet parasysh se tani SHBA-të ia drejtojnë këtë
protestë të fuqishme një aleati të Aleancës Atlantike, të cilit ata i dhuruan
indulgjencën maksimale duke e anëtarësuar në NATO. Këtij aleati të NATO-s i
vendoset pikëpyetja për rolin e tij gjeopolitik, çka duhet të merret si
sinjalistikë e një pikëkthese të rrezikshme për fatet e këtij shteti dhe këtij
kombi.
Nota e protestës së Departamentit amerikan të Shtetit ka brenda një kosto të
lartë, të cilën mund ta paguajë Shqipëria dhe kombi shqiptar në raport me të
ardhmen e tyre.
1- Marrëdhëniet Shqipëri-Kosovë. Uashingtoni është shqetësuar seriozisht nga
kursi i ndjekur nga qeveria e Shqipërisë për zhvleftësimin e shtetit të pavarur
të Kosovës. Është vlerësuar gabim në Tiranë se thirrjet patetike të majekrahit
të kryeministrit për "gjithë shqiptarët në një shtet" kanë të bëjnë
me retorikën nacionaliste. Një diplomat i lartë perëndimor më theksonte këto
ditë se ajo që është tronditëse për Amerikën dhe për Perëndimin në këtë histeri
qeveritare nacionaliste është përpjekja e qeverisë së Shqipërisë për të
injoruar realitetin gjeopolitik se Kosova është shtet, se Kosova ka shpallur
pavarësinë dhe se shqiptarët e Kosovës janë qytetarë të një shteti tjetër. SHBA
dhe NATO bënë një sakrificë të jashtëzakonshme me ndërhyrjen ushtarake për të
shpëtuar Kosovën dhe për të zbuar Serbinë nga Kosova, duke sjellë fitoren më të
madhe historike pas pavarësisë së Shqipërisë në vitin 1912, pavarësinë dhe
shtetin e ri të Kosovës. SHBA-të dhe diplomacia atlantike kanë bërë përpjekje
të jashtëzakonshme t'u mbushin mendjen shteteve në të gjitha kontinentet që të
njohin shtetin e ri të Kosovës. Dhe pikërisht në kulmin e këtyre përpjekjeve
perëndimore vijnë nga qeveria e Shqipërisë thirrjet dhe kushtrimet plisore për
"gjithë shqiptarët në një shtet", duke fshirë me një ulërimë
"patriotike" faktin historik dhe fitoren e madhe të Kosovës si shtet.
Kjo është shfrytëzuar nga Serbia, diplomacia e së cilës ka ndërmarrë një
ofensivë në shkallë botërore me argumentin se vetë Shqipëria e cilëson Kosovën
një shtet artificial dhe se nuk ka pse të njihet një shtet, i cili do të
prishet së shpejti nga vetë Shqipëria. Nota amerikane e thekson qartë qëndrimin
negativ të Shqipërisë në trekëndëshin Kosovë-Serbi-Shqipëri. Efekti mund të
jetë një ulje e nivelit të përkrahjes së çështjes së njohjes ndërkombëtare të
Kosovës nga ana e SHBA-ve dhe e Perëndimit, sepse atyre ua vështirëson
veprimtarinë dhe argumentin rrethana absurde diplomatike, kur praktikisht
kundër ekzistencës së Kosovës si shtet i pavarur po del vetë qeveria e
Shqipërisë.
2- Marrëdhëniet Shqipëri-rajon. Për herë të parë në 22 vjet të rivendosjes së
marrëdhënieve diplomatike, SHBA-të vënë në dyshim funksionin dhe rolin e
Shqipërisë si faktor konstruktiv në rajon. Terminologjia e notës amerikane, që
kritikon qeverinë shqiptare për "hedhje benzinë zjarrit, për deklarata që
na vështirësojnë punën, për një retorikë potencialisht të rrezikshme"
etj., dëshmojnë se një aleat i NATO-s po kualifikohet si burim rreziqesh në
rajon. "Roli konstruktiv" ka qenë flamuri i emulacionit, që kanë
valëvitur të gjitha qeveritë shqiptare në politikën rajonale, për hir të të
cilit disa herë kanë sakrifikuar edhe interesat shtetërore e kombëtare. Ka qenë
flamuri, pas të cilit kanë fshehur shkeljen e standardeve demokratike dhe
mungesën e shtetit juridik në Shqipëri. Për hatër të këtij roli konstruktiv,
qeverive shqiptare u janë falur nga Perëndimi shumë mëkate deri tani. Por kjo
kala në rërë e politikës së jashtme shqiptare u shemb shumë shpejt me
pretendimet radikale për bashkimin e gjithë shqiptarëve të rajonit në një
shtet, gjë që strategjia atlantike dhe europiane nuk mundej ta pranonte. Ndaj
për herë të parë Shqipërisë i kërkohet zyrtarisht "të jetë një fqinj i
përgjegjshëm", sepse në harkun e tre muajve ajo ka acaruar marrëdhëniet me
Greqinë, me Maqedoninë dhe me Serbinë. Kritika amerikane i heq diplomacisë
shqiptare të vetmen patericë ku ajo mbahej në rajon, dhe kjo do ta vendosë
politikën e jashtme shqiptare në një pozitë më inferiore në rajon.
3- Marrëdhëniet Shqipëri-Serbi. Ka ndodhur e papritura dhe e pandodhura në
politikën ballkanike të SHBA-ve. Për herë të parë Shqipëria, një shtet i NATO-s
dhe aleat strategjik, dënohet se po ndërhyn në punët e brendshme të Serbisë,
një shtet anti-NATO. Fakti i rrallë se ndërhyrja në punët e brendshme të
Serbisë përmendet dy herë në notë, e bën atë një akuzë të rëndë për një shtet
aleat të Aleancës Atlantike dhe për një qeveri, e cila i ka tërhequr votuesit e
saj nëpër zgjedhje me flamurin e proamerikanizmit. Kjo kritikë, jo vetëm e vë
Shqipërinë në një plan negativ, por e paraqet Serbinë viktimë të ndërhyrjes së
Shqipërisë në punët e brendshme të saj. Është një këmbanë e madhe alarmi, që
duhet të ngrejë në këmbë politikën dhe shtetin shqiptar, sepse nuk duhet
harruar se nuk është gjë e rrallë që shtetet lojtare në një rajon të ndërrojnë rolet.
Lojtarët gjeopolitikë në terren nuk janë të përjetshëm.
4- Marrëdhëniet Shqipëri-SHBA. Ato, jo vetëm kanë hyrë në një periudhë ftohjeje
e acarimi, por duket se kanë hapur derën e një përplasjeje, e cila nuk dihet se
çfarë formash mund të marrë dhe nota e përcakton pa ekuivok se "do të
ndikojnë në marrëdhëniet me SHBA-të". Sepse SHBA-të nuk mund të ndryshojnë
strategjinë e tyre rajonale sipas trilleve politike dhe diplomatike të njërit
apo tjetrit aleat në terren. SHBA-të nuk ndryshojnë strategjinë, por ata mund
të ndërrojnë aleatët. Kjo është perspektiva e zymtë, që duhet të shkundë
vendimmarrësit, politikën dhe elitën intelektuale të këtij shteti. Sepse në
ekuilibrat delikatë ballkanikë Amerika do të vlerësojë forcat dhe qeveritë, që
do të përputhen me strategjinë dhe me interesat e saj në Ballkan. Nëse dikush
mendon se mund ta shkelë këtë vijë të kuqe dhe të fryhet si bretkosa tek fabula
e La Fontenit, me siguri do të pasurojë albumin e fotografive të autokratëve të
rrëzuar në Ballkan apo në Lindjen e Mesme.
Protesta e Departamentit amerikan të Shtetit përbën një fazë të re kritike në
marrëdhëniet e Shqipërisë me SHBA-të. Kjo mund të quhet kriza e madhe e
besimit. Veshët e mbyllur të diplomacisë dhe të qeverisë shqiptare nuk i
dëgjuan paralajmërimet e mëparshme të ambasadës amerikane dhe personalisht të
Sekretares amerikane të Shtetit në Tiranë se për Shqipërinë muajt e ardhshëm do
të jenë kritikë. Shqipëria ka hyrë vërtet në fazën kritike tani dhe kjo ka të
bëjë me krizën në marrëdhëniet me shtetin mik dhe aleatin më të madh, që kombi
shqiptar ka pasur në 100 dhe në 1000 vjet, me Amerikën. Dilema shtrohet nëse
efektet e pasojat do të jenë afatgjata, dhe nuk do të prekin vetëm qeverinë e
tanishme dhe kryeministrin e tanishëm, të cilët janë të përkohshëm, por dhe
interesat jetike të shtetit dhe të kombit shqiptar.