Zgjedhjet parlamentare të 23 qershorit 2013, të projektuara mbi bazën e një
sistemi elektoral proporcional regjional, me emërime nga lart të kandidatëve
dhe servirje para publikut po në nivele krahinore, me një mundësi përzgjedhjeje
të reduktuar nga ana e publikut, nuk pritet të ndryshojnë rrënjësisht balancën
politike në parlament dhe nuk pritet të nxjerrin një rezultat të pranueshëm nga
palët e jetës anarkike politike shqiptare, çfarë është edhe dëshira më e madhe
e publikut dhe pritshmëria e faktorëve ndërkombëtarë që po mundohen me e ba me
ecë vetë demokracinë shqiptare. Kjo e gjitha për shkak të interferimeve të
interesave të hierarkive partiake, mungesës së një regjistri të besueshëm
elektronik të popullsisë dhe të votuesve, lehtësisht të kontrollueshëm nga
palët dhe Arbitri, mungesës së vetë një Arbitri, mungesës së garancive për
zbatimin e procedurave në procesin e votimit dhe në atë të emërimit të
numëruesve që respektojnë Ligjin dhe mungesës së masave shtrënguese penale për
abuzuesit. Gjasat janë që edhe zgjedhjet e ardhshme parlamentare të vazhdojnë
të jenë të kontestuara që në fillesë. Pasqyra ma e parë e kësaj prognoze është
vijimi i kontradiktave pa fund brenda KQZ, disa muaj para zgjedhjeve, ndërkohë
që sondazhet tregojnë serish një rezultat të ngushtë dhe, për rrjedhojë, mjaft
të diskutueshëm dhe hipotetikisht ngatërrestar mbi shpinën e të ardhmes
politike të Shqipërisë së nesërme.
Sido që të jetë rezultati, asnjë prej dy partive të mëdha apo koalicioneve të
mëdha, nuk do të sigurojë shumicën absolute të votave për të qeverisur në
mënyrë të qëndrueshme vendin dhe ka për të ndodhur sërish që të gjendet një
parti e mirëkalkuluar artificialisht, me tre, katër ose pesë deputetë, që do të
jetë edhe më tutje menaxhere e pushtetit dhe e parave publike, në mënyrën e vet
dhe për interesat e grupimit politiko-financiar nga i cili komandohet. Kjo
ndodh sepse forcat antishtet në këtë vend kanë ardhur duke u përforcuar, ndërsa
publiku ndjehet mjaft i lodhur sa të paraqesë ndonjë reagim adekuat për
normalizimin e jetës shtetërore dhe të demokracisë në këtë vend, nëpërmjet një
votimi plebishitar për forcat politike pro Shtetit dhe së Drejtës, që s'duken
asgjëkund në horizontin e jetës shqiptare të shekullit XXI.
Lufta e elitës së sajuar politike shqiptare të tranzicionit për pushtet, (elitë
e lindur nga shpërbërja e PPSH dhe deviacioneve të saj të brendshme, në
momentin e panikut të rrëzimit të Bllokut Komunist shqiptar), në procesin e
sendërtimit të sistemeve elektorale në tërësi, ka lënë në harresë studimin e realiteteve
sociale dhe etnografike të shoqërisë shqiptare, nevojat e themelimit të një
sistemi zgjedhor që krijon stabilitet, si dhe nevojat e përfaqësimit adekuat të
Publikut. Edhe në legjislaturën e fundit, klasa politike shqiptare nuk arriti
brenda periudhës katërvjeçare të përshtatë ligjin zgjedhor shqiptar me
interesat e stabilitetit të vendit. Politika shqiptare nuk arriti ta bëjë
ligjin të atillë funksional, sa të jetë më përfaqësues, duke u dhënë një zë të
gjithë komponentëve të shoqërisë sonë. Një ligj që të shprehte mirë dhe drejt
nevojat e përfaqësimit edhe të interesave të grupimeve sociale, krahinore
kulturore, pse jo, krejt më mirë edhe interesat e minoriteteve etnike dhe ato
të emigracionit shqiptar. Klasa politike mbi të gjitha nuk arriti të garantojë
barazinë e votës në tërësinë e kolegjeve, të fshijë sistemin proporcional
rajonal, (i krijuar nga partitë historike për interesat e tyre të ngushta), i
shkueshëm vetëm për vende me organizim shtetëror territorial të ndryshëm nga
Shqipëria (shtete me organizim territorial, ku krahina të caktuara kanë
autonomi administrative dhe shkallë të caktuara të autonomisë edhe politike)
dhe ta përshtatë ligjin me interesat e një vendi me organizim shtetëror unitar
e me kompozim social e kulturor të veçantë, siç jemi ne.
Një ligj i krijuar gjoja për të ndihmuar krahinat dhe bashkësitë kulturore në
përfaqësim, do vazhdojë të bëjë të kundërtën: të jetë një ligj ku do të
shprehen interesat dhe balancat e brendshme partiake, ngjitjet artificiale të
partizave servile, sepse emërues të listave do jenë partitë politike dhe
numërues të votave do jenë serish militantët e paketës kontrolluese politike të
vendit. Në prefektura kemi ndarjen e votave të listave duke filluar nga vendet
e para. Renditja është bërë jo duke pasur parasysh kompozimin komunitar të
prefekturave gjegjëse, por forcën, peshën dhe besnikërinë e individëve të
listës ndaj kryetarëve të partive dhe klientelave partiake drejtuese.
Përndryshe, krahinat tradicionale që vazhdojnë të jenë edhe më tutje me prerjen
e qëllimshme të periudhës së diktaturës dhe qëndisjen servile dhe bizantine të
dekadës së parë të periudhës së postdiktaturës, do të jenë pa asnjë përfaqësues
të vetin të mirëfilltë në Parlamentin shqiptar, por vetëm me besnikët e partive
të mëdha të ofruar "dhuratë" si deputetë. Kështu, krahinat, në vend që të kenë
mundësi të flasin një fjalë të shpirtit të tyre, do të jenë të detyruara sërish
të shprehen për prerjet artificiale administrative ku janë futur dikur me ba
pjesë dhe për katapultimet e partive. Ndërkohë, segmentet e arnuara të disa
krahinave tradicionale të këtij vendi, të shpërndara në mënyre jologjike e
artificiale, do të jenë vetëm shtojca votash për grupet që kontrollojnë
politikën, ekonominë dhe botën e ekonomisë ilegale në Shqipëri dhe më tutje do
të jenë të dënuara të mbesin në varfërinë dhe harresën e ngahershme.
Në rastin tonë, termi grupime kulturore nënkupton një grupim krahinor me veçori
historike dhe karakteristika identitare, që kanë pasur tradicionalisht një
vendosje të caktuar në shoqërinë shqiptare. Shteti i parë dhe i dytë shqiptar i
periudhës bashkëkohore është ndërtuar mbi këtë llogarimbajtje në sistemin
përfaqësues politik dhe ndërtimin institucional. Në qoftë se prerjet e padrejta
të kufirit të Shqipërisë e ndanë Kosovën mënjanë, Malësinë e Madhe shqiptare në
mes, Dibrën në mes, Shqipërinë juglindore në mes, Çamërinë në pjesën e saj më
veriore etj., diktatura komuniste shqiptare copëtoi në disa njësi
administrative Mirditën; Nikaj-Merturin e shkëputën nga Dukagjini duke ia bashkëngjitur
artificialisht Malësisë së Gjakovës, Bregun shqiptar të Jonit e ndau në dy
rrethe administrative dhe i ktheu në periferira të Vlorës apo Sarandës, e
kështu me radhë. Këtu nuk duhet të lëmë në harresë mospërfaqësimin e krahinave
të tilla të rëndësishme si Lunxhëria, Zagoria, Lura etj., që janë shndërruar
vetëm në shtojca votash të qendrave të prefekturave, pa asnjë përfaqësues të
drejtpërdrejtë në Kuvendin e Shqipërisë, duke lëne në harresë faktin që banorët
e këtyre krahinave, etërit e tyre, kanë dhënë një kontribut të rëndësishëm në
Rilindjen e brendshme dhe njohjen e jashtme të Shqipërisë. Krahinat që lindën
Dedë Gjo' Lulin, Mehmet Shpendin, Primo Doçin, Kapedanët e Mirditës, Petro
Pogën, Koto Hoxhin, Pandeli Sotirin, Andon Zako Çajupin, Petro Markon, Bash
Bajramin, Prel Tulin etj., duhet të kenë përfaqësuesit e vet të drejtpërdrejtë
në Parlamentin e Shqipërisë, dhe jo të përfaqësohen indirekt nga listat e
sajuara të partive politike dhe të kooptuarve artificialisht në ato lista. Ato
nuk mund të jenë shtojca votash të qendrave ku janë bashkëngjitur
artificialisht.
Aktorët politikë të tranzicionit postkomunist 20-vjeçar nuk bënë asgjë për të
rikthyer Shqipërinë në situatën administrative të periudhës kur ka qenë Shtet
jo i dhunuar nga politika e brendshme dhe kur Shteti ynë respektonte qytetarët
dhe të drejtat e tyre të përfaqësimit adekuat dhe të përputhshëm. Duke mos
marrë parasysh këto shtrembërime të djeshme, zyrtarët e Tiranës bashkëkohore të
tranzicionit parademokratik, i imponuan elektoratit përzgjedhjet e tyre
përfaqësuese nga zyrat e tyre të ftohta, të pandjeshme e të paditura. Nuk
harrohet lehtë se si në vitet e "kompromisit të madh" për të mbuluar mëkatet e
viteve 1997-1998 , palët politike krijuan apo ndërtuan kolegje elektorale me deformime
të spikatshme të kompaktësisë komunitare, duke shkrirë lagje periferike
qytetare në zona rurale, ose anasjelltas, vetëm e vetëm që të garantoheshin
zgjedhjet e përfaqësuesve të caktuar që zotëronin paketën e kompromisit dhe të
mosndëshkimit nga ligji, apo duke bashkuar përfaqësime të dallueshme në një
përfaqësim unik të pangjashëm. Kjo ka bërë që në kohët e tranzicionit,
elektorate të caktuara të mos jenë të përfaqësuara nga bijtë e bashkësive të
tyre, por nga ata që u servirnin artificialisht partitë. Sot, vetëm konkurrenca
e lirë mazhoritare, njëemërore mund të kryente një proces të përafërt
përputhjeje, por ajo është fshirë nga "mjeshtrit e mëdhenj" të fizikës e
matematikës parlamentare.
Partitë politike kanë për mision të përqendrojnë dhe përfaqësojnë interesat e
elektoratit. Në vendet demokratike ka një rekomandim konstant për klasën
politike për të reformuar strukturat administrative territoriale dhe për të
rritur nivelin e përfaqësimit e të vetëqeverisjes. Mirëpo në një vend të
prapambetur, në të cilin partitë politike janë shndërruar në bastione të
hekurta interesash të ngushta dhe blloqe elektorale të egra gjysmë
paramilitare, është shumë e vështirë të kuptohet nevoja e përshtatjes së trupës
zgjedhore dhe interesave të publikut, me përfaqësimin politik në organin
sovran. Kësisoj, transformimi demokratik i vendit do të jetë edhe më tutje i
penguar, deri sa të kemi një reformë të sistemit të partive politike dhe
vendosjes së një legjislacioni më të arsyeshëm mbi funksionimin e sistemit
multipartiak, që do t'i shndërrojë partitë politike shqiptare në organizata
konkurruese demokratike, koalicione të mëdha interesash nacionale, për Shtet
dhe të Drejtë dhe në institucione të përgjegjshme dhe të shpjegueshme. Mirëpo
në shoqëri të tilla si e jona, që po vuajnë nga një tranzicion i tejzgjatur,
shteti i së drejtës ende nuk është vendosur, jeta politike drejtohet më mënyrë
të varfër, larg standardeve intelektuale dhe të kulturës politike të kërkuar
për një vend që aspiron EU, duke u dhënë mundësi partive politike të kryejnë
abuzime me autoritetin dhe të arrijnë përfitime meskine për grupet e ngushta të
interesit.
Shqipëria është një vend në të cilin regjionet tradicionale të tij duhet të
kenë një përfaqësim sa më adekuat, të paktën të ngjashëm me parimet mbi bazën e
të cilave është ndërtuar përfaqësimi në epokën e themelimit të shtetit dhe në
periudhën e viteve 1920' dhe 1930', bazuar mbi traditën dhe bashkëkohësinë, që
në këtë rast nuk janë në kundërshti. Vetë Karta Europiane e Vetëqeverisjes
Vendore e lejon mundësinë e riformatimeve të kufizave administrative të njësive
përbërëse vendore, nga ku duhet të rrjedhin më pas edhe kufizat në mes
kolegjeve elektorale dhe përfaqësimi. Fshirja dhe copëtimi që pasoi, i
krahinave tradicionale shqiptare nga diktatura, nuk duhet të afektojë edhe më
tutje klasën politike postkomuniste, sa ajo të heshtë edhe në fillimet e
shekullit XXI, mbi dëmtimin e kompaktësisë administrative dhe kulturore që
komunizmi u bëri një numri krahinash me veçori të qarta në rrjedhën e historisë.
Duke harruar se ato krahina kanë nevojë jo vetëm për ringjizjeje
administrative, por edhe për një përfaqësim adekuat, bazuar në përzgjedhjen e
drejtpërdrejtë të përfaqësuesve të tyre mbi bazën e votës mazhoritare dhe
konkurrimit të lirë njëemëror, klasa aktuale politike ka shkaktuar një shmangie
të dallueshme nga parimet bazë të përfaqësimit të realitetit përzgjedhor
politik të shoqërisë shqiptare, që bazohen në përputhjen e trupit zgjedhor të
shoqërisë me përfaqësinë, përputhjen e Atdheut Real me Atdheun Legal.
Një ligj mazhoritar zgjedhor duhet të paraprihet nga një rregullim
administrativ, nëpërmjet riemërtimit të komuniteteve krahinore shqiptare,
bazuar më së shumti në identitetet e mirënjohura historike; do të duhej të
ripërkufizohen territoret administrative dhe do të duhet të ndodhë kthimi i
situatës administrative shqiptare të periudhës së shtetit të mirëfilltë
konstitucional shqiptar, i cili ka qenë shumë më i kujdesshëm në respektimin e
publikut dhe prirjeve e balancave ndërkomunitare.
Duke e marrë të mirëqenë tezën se partitë politike shqiptare përfaqësojnë
elektoratet gjegjëse, është ndërtuar, në fakt, një ligj elektoral që nuk priret
drejt përfaqësimit të përputhshëm të interesave të trupës zgjedhore (Atdheut
Real), sa të interesave të partive politike dhe mbi të gjitha të partive të
mëdha politike, duke sakrifikuar tërësisht interesat e bashkësive shoqërore dhe
kulturore. Partitë e vogla politike shqiptare (të drejtuara nga pashallarët
tradicionalë të partizave llogarimëdha), që do të arrijnë të ndërtojnë
koalicione interesash, do të bëhen artificialisht përfitues të votave të
mbetura nën prag, që nuk janë të tyre, duke marrë pjesë në një infiltrim të
parregullt të vullnetit të popullit (duke deformuar rëndë përfaqësimin në
Atdheun Legal). Por krahinat e shkëputura prej regjimit komunist nga bashkësia
themelore dhe të arnuara artificialisht në ndërtimin e rretheve kushinetë, apo
në krijimin e kushinetave në rrethe të caktuara, do të vazhdojnë edhe më tutje
të votojnë për llogari të interesave të qendrave të vogla dhe qendrës së madhe,
pa një zë të tyre real në politikën shqiptare dhe në legjislativin shqiptar.
Qasja tradicionale e procesit demokratizues priret drejt kufizimit e zvogëlimit
në minimum të mospërputhjeve të shkaktuara në sistemin përfaqësues, nga
shabllonet ideologjike dhe institucionale të Ancien Régime; priret drejt
respektimit të parimeve të vullnetit të Publikut në të gjitha poret e shoqërisë
së shtetit tonë; drejt mobilizimit të shoqërisë civile dhe krijimit të një
sistemi të qëndrueshëm të partive politike, të cilat do të duhet të jenë
përfaqësuese të interesave të gjera nacionale dhe të ndjeshëm ndaj bashkësive
shoqërore dhe kulturore, në mënyrë të njëllojtë.
Një ndryshim i arsyeshëm i sistemit zgjedhor, një rikompozim administrativ i
komuniteteve dhe krahinave mbi bazën e prerjeve tradicionale historike dhe
etnografike, d.m.th. një përputhje midis realitetit shoqëror me realitetin
administrativ, do të jetë në të mirë të fuzionit të vetëdijes qytetare
shqiptare, një nga hapat e parë që në mandatin e ardhshëm parlamentar do të
duhet të rregullohet nga organi përfaqësues i sovranit, marrë në tërësi dhe me
vullnet të përbashkët politik.
Mosnjohja e mirë teorike e realiteteve historike, veçorive krahinore, e mënyrës
se si duhet të funksionojë një shtet demokratik, liberal, për një pjesë të mirë
të udhëheqësive politike dhe përfaqësive parlamentare, vazhdon të jetë një nga
vuajtjet më të mëdha të politikës sonë bashkëkohore. Partitë politike po futen
në zgjedhjet e ardhshme:1-pa e njohur Shqipërinë që pretendojnë ta
administrojnë për katër vitet e ardhshme; 2- pa një elitë gjithë përfaqësuese;
3- pa një platformë të qartë se si do ta bëjnë teknikisht funksional Shtetin e
së Drejtës dhe Barazinë e Qytetarëve para Ligjit; 4- pa një plan teknik për të
treguar si do ta drejtojnë Ministrinë e Punëve të Brendshme, garantin e jetës
së qytetarit të thjeshtë, dhe pa emrin e kryepolicit profesionist që dëshirojnë
me aq ankth qytetarët e thjeshtë; 5- pa një kandidat për superministrinë e
Thesarit të Shtetit; 6- pa emrin e një ministri vizionar për rilançimin e
ekonomisë së tronditur shqiptare; 7- pa ekspozuar identikitin e një guvernatori
inteligjent të Bankës së Shqipërisë; 8- pa emrin e një kryediplomati të
krahasueshëm me secilin prej vendeve fqinje, përfshirë edhe Kosovën, etj.
A mos, një nivel të tillë përgatitjeje teorike dhe praktike për të administruar
Shtetin meriton Shqipëria e viteve 2013-2017?